अन्धन लक्ष्मी घर ढुक
दलिदर भूत बहार हो
अर्थात धनकी देवी लक्ष्मी घरभित्र आओ
भूत, पिचास, नकारात्मक चिज बाहिर जाओ
हिन्दु नेपालीहरुले तिहारको लक्ष्मीपूजाको दिन धनकी देवी लक्ष्मीलाई घर-घरमा भित्र्याइरहँदा तराईमा बसोबास गर्ने आदिवासी थारु समुदायले घर-घरमा हुक्के-हुक्का खेलेर र सुप्पा (नाङ्लो) ठटाएर भूत, पिचास र दलिदर (राक्षस) लाई बाहिर निकालेर लक्ष्मी भित्र्याउने गर्छन् ।परापूर्वकालदेखि नै धनकी देवी लक्ष्मीलाई भित्र्याउन पूर्वका थारु समुदायले हातमा सन्ठी (जुट निकालिसकेपछि बाँकी रहेको सिन्का) बाट बनाइएको हुक्के-हुक्का खेलेर भित्र्याउँछन् । त्यस्तै पश्चिम नेपालका थारु समुदायले मादल ठोके जस्तै सुप्पा (नाङ्लो) ठटाउँदै ‘भाग दलिदरी ओत्ती जा लक्ष्मी घरम आ’ (भाग अलिच्छिन टाढा जा लक्ष्मी घरमा आऊ) नारा लगाउँदै लक्ष्मी भित्र्याउँछन् ।
पूर्वका थारु समुदायले लक्ष्मीलाई भित्र्याउन र कुनै किसिमको अनर्थ नलागोस्, घरमा भएका भूत, पिचास र दलिदर (राक्षस) बाहिर जाओस् र धनकी देवी लक्ष्मी भित्र पसुन् भनेर नकारात्मक पक्षलाई पन्छाउन हुक्के हुक्का खेल्ने गरेको थारु संस्कृतिविद् भुलाई चौधरी बताउँछन् ।
उनी भन्छन्, ‘हुक्के हुक्का थारु समुदायको एउटा मौलिक पर्व हो। वर्षभरिमा घरमा लुकेर बसेको भूत, पिचास र दलिदर (राक्षस)लाई सन्ठीमा आगो लगाएर घरबाट धपाउने गरिन्छ । त्यसपछि लक्ष्मीलाई भित्र्याउने गरिन्छ । हाम्रो समाजमा यो चलन प्राचीन हो ।’
लक्ष्मीपूजाको साँझ प्राय थारु समुदायले आ-आफ्नो घरमा/टोल छरछिमेकमा सनपाटबाट दिउँसो हुक्के हुक्का तयार गर्छन् । उनीहरुले आजको दिन आफ्नो घरमा सनपाट/जुटबाट (नभए अरुकोबाट मागेर भए पनि ल्याएर) हुक्के-हुक्का बनाएर खेल्ने गर्छन्।
पूर्वका झापा, मोरङ, सुनसरी, सप्तरी, उदयपुर, सिरहा, सर्लाही, रौतहट लगायतका जिल्लामा खेल्दै आएको संस्कृतिविद् चौधरी बताउँछन्। उनी भन्छन्,‘हुक्के-हुक्का तराईमा बस्ने आदिवासीले त्यतिबेला घनघोर जंगलमा बस्दा भूत, पिचास लगायतका नकारात्मक शक्तिसँग मूक्त रहन र धान चामल, बालीनाली राम्ररी सप्रियोस भनेर यो खेल्ने गरेको छ ।’
यस्तै सनपाटको सन्ठी नहुँदा थारु समुदायमा लक्ष्मी पूजाको दिन खेलिने हुके हुक्का खेल लोप हुने अवस्थामा पुगेको थारु पण्डित शिवशंकर चौधरी बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘सनपाटबाट निर्मित हुके हुक्का थारु समुदायले केही बर्ष अगाडिसम्म खेलेपनि पछिल्लो समयमा युवा पुस्ताले यसको संरक्षण नगर्दा लोप हुँदै गएको छ । पहिलाको जस्तो सनपाट उत्पादन हुँदैन र तालतलैया पनि पुरिन थालेका छन् । युवाहरु कृत्रिमतातर्फ आकर्षिक हुँदै गएका छन् ।’
थारु समुदायको यो संस्कारलाई युवाहरुले बचाउनु पर्ने त्रियुगा नगरपालिका-३, मोतीगडाका किसान नन्दबत्ती चौधरीले बताइन् । उनले भनिन्, ‘ताल तलैया, पोखरीहरु पुरिए । अर्कोतिर सनपाट पनि खासै पाइदैन । अब कसरी खेल्ने यसमा थारु युवाहरु एक भएर संरक्षण गर्नुपर्ने देखिन्छ ।’
परम्परा अनुसार घरको दलिनमा राखेको दियोमा हुके हुक्का सल्काउने गरिन्छ । यसरी सल्काइएको हुक्के हुक्कालाई तीन पटकसम्म देउता घरको चारैतिर घुमी दोबाटो वा खाली चौरमा लगी खेल्ने चलन छ । खेल्दा उनीहरुले यस्तो भन्ने गरेका छन् ।
हुक्के- हुक्का बेहानके नोन बगिया
हुक्के-हुक्के बेहानके तेल बगिया
पुर्वमा थारु समुदायले हुक्के-हुक्का खेलेर लक्ष्मी भित्र्याउने गरिन्छ।
किंवदन्ती अनुसार हुक्के हुक्का खेलेको ठुटोलाई तरकारी बारीमा राख्ने गरिन्छ । यसले उब्जनी राम्रो हुने मान्यता रहेको छ । अन्नबाली राम्ररी सप्रियोस् भनी हुक्के हुक्काको बल्न बाँकी एक भाग जम्मा पारी दोवाटोमा जलाउने र बलेको आगोमा तीन पटकसम्म नाघेर आ–आफ्नो घर जाने चलन छ ।तर आजभोलि खुल्ला मैदानको अभाव, सनपाटको खेतीमा कमी र युवाहरुमा मौलिक संस्कृतिप्रतिको उदासिनताको कारण यो हुक्के हुक्का ओझेलमा पर्दै गएको देखिन्छ । हुक्के हुक्का खेलेर बाँकी रहेको सन्टीका केही टुक्रा प्रत्येकले आआफ्नो घरमा फिर्ता ल्याइन्छ ।यस्तै एउटा एउटा जलेको हुक्के हुक्का खेत वा बारीमा लगाएको अन्नबालीमा गाड्ने चलन समेत रहेको छ ।हुक्के हुक्का खेल्ने बालकहरु रमाउदै यसो भन्छन ः
हुक्के- हुक्का
बेहानके तिमन चुरा
घरघरमा काँचै माटोको दियो
थारु समुदायमा दीपावली लक्ष्मीपूजाको दिनलाई मानिन्छ । लक्ष्मीपूजाको विहानैदेखि माटोको दियो बनाउने काम हुन्छ । दिनभरि लगाएर बनाएको माटाको दियो साँझ भएपछि बालिन्छ । चर्न गएका गाईगोरु घर फर्किसकेपछि घर आँगन सफा सुग्घर बनाएर दियो बाल्ने काम हुन्छ ।
तिहार (सुकराइत) आउनुभन्दा अगाडि नै आ-आफ्ना घरहरु कमेरो माटोले लिपपोत गरी चिटिक्क पारिएको हुन्छ । घर वातावरण जत्ति सफा सुग्घर गर्न सक्यो त्यति लक्ष्मीको बास हुन्छ भन्ने विश्वास थारु समुदाय रहेको पाइन्छ ।
घरको चारैतिर माटाको दियोमा खाने तेल हालेर कपासको बत्ती राखेर जलाइन्छ । कसैकसैले घरको गेटअगाडि केराको थाममा बाँसको कप्टेरो हालेर पनि माटाको दियो राख्ने गर्छन् ।
आफ्नो घरको चारैतिर उज्यालो पारिन्छ । यसरी चारैतिर उज्यालो पार्नाले लक्ष्मी खुशी हुन्छिन् भन्ने विश्वास गरिन्छ । दियो बाल्दा सबभन्दा पहिला देवता बस्ने कोठा (गहबर/शीर) बाट दियो बाल्ने काम सुरु गरिन्छ ।
पश्चिमका थारुले सुप्पा ठटाएर लक्ष्मी भित्र्याउँछन् ।
पश्चिम नेपालका थारु समुदायले लक्ष्मी पूजाका दिन नाङ्लो ठट्टाएर लक्ष्मी भित्र्याउने गरेको थारु अगुवा लक्की चौधरी बताउँछन् ।
उनी भन्छन्,’ घरमूलीले दियो बाल्छन् र अर्को एक जनाले सुप्पो ठटाउने गर्छन् । मादल ठोकेजस्तै गरेर सुप्पोलाई ठटाउँदै ‘भाग दलिदरी ओत्ती जा लक्ष्मी घरम आ’ (भाग अलच्छिन टाढा जा लक्ष्मी घरमा आउनु) नारा भट्याइन्छ । सुप्पो ठटाउने मान्छेले सुप्पो ठटाउँदै त्यही नारा घरीघरी दोहोर्याइ तेहेर्याइ उच्चारण गर्छ।’
उनका अनुसार जबसम्म बत्ती घरको चारैतिर बालेर सकिदैन तaसम्म सुप्पो ठटाउने काम रोकिदैन । सबै कोठाका ढोका, झ्याल र भित्र दियो बालिन्छ र घरको कुना कुनामा सुप्पो ठटाउने र अलच्छिनलाई भगाउने काम गरिन्छ । यसरी सुप्पो ठटाउँदा दुःख विमार, बैरी, दुश्मन, प्रेतात्मा घरबाहिर भाग्छन् भन्ने विश्वास गरिन्छ ।
घरको भित्र सबै ठाउँमा बत्ती बालिसकेपछि घर बाहिर चारैतिर बाल्ने काम हुन्छ । थारु समुदायको घरको पूर्वपट्टिको द्वार अगाडि मरुवा बनाइएको हुन्छ । जसमा घर संरक्षक देवता बस्छन् । मरुवाको चारैतिर दियो बालिन्छ । गाइगोठ, धारा पँधेरा, आँगन, कौसी सबैतिर दियो बालेर उज्यालो पारिन्छ ।
सुप्पो ठटाउने मान्छे नुहाएर सफा हुनुपर्छ । त्यसैगरी बत्ती बाल्ने घरमुली पनि नुहाएर सफा हुनुपर्छ । सुप्पो ठटाएर अलच्छिनलाई बाहिर निकाल्यो भने एक वर्षसम्म घरमा दुःख विमार र चिन्ता रहँदैन भन्ने विश्वास गरिन्छ। थारुहरुको पनि ठाउँ र स्थानअनुसार दीपावली मनाउने फरक फरक परम्परा छ ।
0 Comments